امام موسی بن جعفر
موسی بن جعفر (۱۲۷ یا ۱۲۸ – ۱۸۳ق)، معروف به امام موسی کاظم و ملقب به کاظم و باب‌الحوائج، هفتمین امام شیعیان دوازده‌امامی است. وی در سال ۱۲۸ق، همزمان با شروع قیام ابومسلم خراسانی، داعی بنی‌عباس علیه امویان به دنیا آمد. و پس از شهادت پدرش، امام صادق (ع)، در سال ۱۴۸ق به امامت رسید. دوران ۳۵ ساله امامت او با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی همزمان بود. او چندین بار توسط مهدی و هارون عباسی به زندان افکنده شد و در سال ۱۸۳ق در زندان سندی بن شاهک به شهادت رسید. پس از وی، امامت به فرزندش علی بن موسی (ع) منتقل شد.
دوره امامت امام کاظم (ع) با اوج قدرت خلافت عباسی همزمان بود. و او در مقابل حکومت آن زمان، از تقیه استفاده می‌کرد و شیعیان را نیز به این کار سفارش می‌داد. بنابراین، موضع‌گیری صریحی از امام هفتم شیعیان در برابر خلفای عباسی و قیام‌های علوی همچون قیام شهید فخ نگزارش نشده است. با این حال، او در مناظره و گفتگو با خلفای عباسی و دیگران، تلاش می‌کرد تا از مشروعیت خلافت آنان انتقاد کند.
مناظرات
مناظرات و گفتگوهایی از موسی بن جعفر با برخی عالمان یهودی و مسیحی در منابع تاریخی و حدیثی نقل شده‌اند که در پاسخ به پرسش‌های آنان ارائه می‌داد. در کتاب مسند الامام الکاظم، بیش از سه هزار حدیث از وی گردآوری شده که شماری از آنها را برخی از اصحاب اجماع روایت کرده‌اند.
امام کاظم (ع) برای ارتباط با شیعیان، سازمان وکالت را گسترش داد و در مناطق مختلف، افرادی را به عنوان وکیل تعیین کرد. از سوی دیگر، حیات امام کاظم (ع) همزمان با ظهور انشعابات در جامعه شیعی بود و فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه با آغاز امامت او شکل گرفتند.
منابع شیعه و سنی، علم، عبادت، بردباری و بخشندگی امام کاظم (ع) را ستوده و او را کاظم و عبد صالح لقب داده‌اند. بزرگان اهل‌‌سنت نیز به امام هفتم شیعیان به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذاشتند و همچون شیعیان به زیارت قبر او می‌رفتند. حرم امام کاظم (ع) و حرم نوه‌اش، امام جواد (ع) در منطقه کاظمین شمال بغداد، به حرم کاظمین شهرت دارد و مسلمانان، به‌ویژه شیعیان، به این مکان‌ها برای زیارت می‌آیند.
زندگی نامه
موسی بن جعفر (۱۲۷ یا ۱۲۸ – ۱۸۳ق)، معروف به امام موسی کاظم و ملقب به کاظم و باب‌الحوائج، در ذی‌الحجه ۱۲۷ق یا ۷ صفر ۱۲۸ق، هنگام بازگشت امام صادق (ع) و همسرش حمیده از حج، در منطقه ابواء به دنیا آمد. تاریخ ولادت او در مدینه نیز به ۱۲۹قمری بازمی‌گردد. بر اساس تقویم جمهوری اسلامی ایران، ولادت امام هفتم را در ۲۰ ذی‌الحجه ثبت شده است. امام صادق (ع) با علاقه فراوان به فرزندش موسی بن جعفر، پس از ولادت او، سه روز مردم را به افطار دعوت کرده است.
نسب موسی بن جعفر به امام علی (ع) با چهار نسل واسطه می‌رسد: او پسر امام صادق (ع)، ششمین امام شیعیان و مادرش حمیده بربری بود. کنیه‌های او شامل ابوابراهیم، ابوالحسن اول، ابوالحسن ماضی و ابوعلی بوده‌اند. به دلیل کنترل خویشتن در برابر خشم وی، او را با نام “کاظم” شناخته‌اند و به دلیل عبادت‌های فراوانش، عبد صالح نیز به او لقب داده‌اند. همچنین “باب الحوائج” نیز از جمله القاب اوست و مردم مدینه او را “زینت تلاش‌گران” نامیده‌اند.
موسی بن جعفر در دوران انتقال قدرت از امویان به عباسیان به دنیا آمد. در چهار سالگی، نخستین خلیفه عباسی به حکومت رسید. درباره زندگی او تا پیش از امامت، اطلاعات کمی در دست است، با این حال برخی از گفتگوهای علمی وی، از جمله گفتگو با ابوحنیفه و دیگر علمان ادیان، در مدینه روی داده است.
براساس گزارش‌های منابع تاریخی، امام کاظم به صورت ناشناس به یکی از روستاهای شام سفر کرده و با راهبی در آنجا به گفتگو پرداخته که نتیجه آن مسلمان شدن او و همراهانش بوده است. همچنین، گزارش‌هایی از سفرهای امام به مکه برای حج یا عمره نیز وجود دارد. امام بارها از سوی خلفای عباسی به بغداد احضار شد و جز این موارد، او بیشتر عمر خود را در مدینه گذراند.
دوران امامت
دوران امامت موسی بن جعفر، پس از شهادت امام صادق (ع) در سال ۱۴۸ق آغاز شد و او در سن ۲۰ سالگی به امامت رسید. این دوره با حکومت چهار خلیفه از خاندان عباسی همزمان بود که عبارتند از: منصور (۱۳۶-۱۵۸ق) حدود ۱۰ سال، مهدی (۱۵۸-۱۶۹ق) حدود ۱۱ سال، هادی (۱۶۹-۱۷۰ق) یک سال، و هارون (۱۷۰-۱۹۳ق) حدود ۱۳ سال.
مدت امامت موسی بن جعفر بیست و پنج سال بود. و پس از شهادت او در سال ۱۸۳ق، امامت به فرزندش، امام رضا (ع) منتقل شد.
زندان
دوران زندانی امام کاظم(ع) در طول امامتش، چندین بار به دستور خلفای عباسی آغاز شد. نخستین بار، زمانی که خلیفه مهدی او را از مدینه به بغداد منتقل کرد. سپس، هارون دو بار او را زندانی کرد؛ زمان دستگیری اول دقیقاً مشخص نیست، اما دستگیری دوم در سال ۱۷۹ق در مدینه و بعداً در بصره، در خانه‌ای به نام عیسی بن جعفر رخ داد. امام به زندان فضل بن ربیع در بغداد منتقل شد و زندگی آخرین سال‌های خود را در زندان‌های فضل بن یحیی و سِندی بن شاهک گذراند.
در زیارتنامه‌ها، امام کاظم(ع) به عنوان “المعذب فی قعر السجون” یعنی “کسی که در سیاهچال‌های زندان شکنجه می‌شود” سلام داده شده است. از زندان “ظلم‌المطامیر” نیز یاد شده که به زندانی مطموره اشاره دارد، یعنی زندانی که مانند چاهی است که در آن امکان انجام حرکاتی چون درازکشیدن و خوابیدن وجود ندارد. بر اساس توضیحات تاریخی، زندان‌های زیرزمینی مرطوب و نمناکی مانند مطموره در بغداد در آن دوران وجود داشته است.
دلایل دستگیری امام هفتم شیعیان توسط خلفای عباسی و انتقال وی به زندان، موضوعی پیچیده است و گزارش‌های متنوعی درباره آن وجود دارد. برخی گزارش‌ها می‌گویند که دلیل دستگیری موسی بن جعفر به دستور هارون، حسادت یحیی برمکی و اتهامات برادرزاده او علی بن اسماعیل بوده است. هارون از این بیم داشت که تعلق شیعیان به امام کاظم می‌تواند حکومتش را تضعیف کند. همچنین گزارش‌ها نشان می‌دهند که عدم رعایت برخی شیعیان از دستورات امام به تقیه نیز می‌تواند به عنوان دلیل دستگیری امام مطرح شود. به عنوان مثال، برخی منابع مناظرات هشام بن حکم را به عنوان دلیلی برای زندانی شدن امام اشاره می‌کنند.
شهادت
دستور هارون الرشید امام را مسموم کرد و سه روز بعد، امام درگذشت. تاریخ شهادت امام بر اساس منابع مختلف به صورت گوناگون ذکر شده است، اما معمولاً به روز جمعه، ۲۵ رجب سال ۱۸۳ قمری تاریخ‌نگاری می‌شود.
پس از شهادت امام، سندی بن شاهک برای اثبات اینکه امام به طور طبیعی نمرده است. برخی از فقها و مشاهیر بغداد را به محل حضور دعوت کرد. آنها بدن امام را بررسی کردند و تأکید کردند که هیچ زخمی در بدن امام وجود ندارد. پس از آن، پیکر امام را روی پل بغداد گذاشتند و اعلام کردند که امام کاظم به مرگ طبیعی درگذشته است.
درباره نحوه شهادت امام کاظم(ع)، گزارش‌های متفاوتی وجود دارد، اما بیشتر تاریخ‌نویسان معتقدند که او توسط یحیی بن خالد و سندی بن شاهک مسموم شده است. برخی گزارش‌ها حتی ادعا می‌کنند که او را با پیچیدن در فرش به شهادت رسانده‌اند.
در نهایت، دلایلی برای عرضه پیکر امام کاظم(ع) در معرض دید عموم بود: اثبات مرگ طبیعی او و برهان برای کسانی که به مهدویت او اعتقاد داشتند.
آرامگاه
امام موسی بن جعفر (ع) در مقبره خانوادگی منصور دوانیقی، که به عنوان مقبره‌ای مشهور بین افراد قریش شناخته می‌شد، دفن شد. طبق اثبات نامه، امام موسی بن جعفر خود پیش از فوت خود این مکان را خریداری کرده بود. مکان دفن او به حرم کاظمین، آرامگاهی معروف است که به عنوان یکی از مقاصد زیارتی مهم برای مسلمانان، به ویژه شیعیان، محسوب می‌شود. عباسیان مخافت داشتند که این مکان محل تجمع شیعیان شود، بنابراین تصمیم گرفتند امام را در این مقبره دفن کنند.
آرامگاه امام موسی بن جعفر (ع) و امام علی رضا (ع) در منطقه کاظمین بغداد، به عنوان حرم کاظمین شناخته می‌شود. و به عنوان یکی از مراکز مهم زیارتی برای مسلمانان، به ویژه شیعیان، معروف است. بر اساس روایات امام رضا (ع)، ثواب زیارت قبر امام موسی بن جعفر (ع) با زیارت قبر پیامبر اسلام (ص)، حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) برابر است.
