میثم تمّار
میثم‌تمّار اَسَدی کوفی یکی از یاران برجسته امام علی (ع)، امام حسن مجتبی (ع)، و امام حسین (ع) بود که پیش از واقعه کربلا در کوفه به شهادت رسید. اطلاعات دقیقی از جزئیات زندگی میثم در دست نیست، اما او در کوفه به خرمافروشی مشغول بود. کرامات و پیش‌گویی‌هایی به او نسبت داده شده‌اند. میثم به دستور ابن زیاد به دار آویخته شد. مرقد او در نزدیکی مسجد کوفه قرار دارد.
نسب و خانواده
برخی محققان بر این باورند که میثم‌تمّار اصالتاً ایرانی بوده و به دلیل اینکه برده زنی از بنی‌اسد بود، به این قبیله منسوب شد. حضرت علی (ع) او را از آن زن خرید و آزاد کرد. وقتی حضرت از نام او پرسید، میثم گفت که سالم نام دارد. حضرت علی (ع) به او گفت که پیامبر اکرم (ص) او را آگاه کرده که والدین عجمی‌اش او را میثم نامیده‌اند. میثم سخن امام علی (ع) را تصدیق کرد و امام به او فرمود که همان نامی را که پیامبر به من خبر داده برای خود برگزین. میثم پذیرفت و نامش را به میثم تغییر داد و کنیه‌اش ابوسالم شد. او همچنین به کنیه ابوصالح نیز معروف بود.
میثم‌تمّار چهار پسر به نام‌های صالح، شُعَیب، عِمران و حمزه داشت که همگی با اهل بیت (ع) همنشینی و نزدیکی داشتند و فرزندانشان نیز از اصحاب و راویان امامان شیعه بودند. از جمله این فرزندان، علی بن اسماعیل میثمی بود که به عنوان متکلم امامیه و از نخستین مؤلفان کتاب‌های کلامی شناخته می‌شود.
لقب تمار و علت آن
میثم در بازار کوفه به خرمافروشی مشغول بود و به همین دلیل به او لقب تمّار داده شد. همچنین در روایتی دیگر آمده که او در مکانی به نام دارالرزق (دار الزَّرق) به فروش خربزه می‌پرداخت.
ویژگی‌ها: سخنوری و پیشگویی حوادث
میثم‌تمّار به دلیل حاضرجوابی و منطق قوی‌اش معروف بود. وقتی به نمایندگی از معترضان بازار کوفه در دربار عبیدالله بن زیاد سخن گفت، ابن زیاد از منطق، سخنوری، فصاحت و بلاغت او در شگفت ماند. خطابه‌های او بر ضد حکومت امویان، میثم را به شخصیتی برجسته و مورد توجه در میان مخالفان این حکومت تبدیل کرد.میثم توانایی‌های پیشگویی زیادی داشت. او مرگ معاویه را پیش‌بینی کرد و خبر شهادت امام حسین (ع) را به زنی مکی به نام جبله رساند. او همچنین شهادت حبیب بن مظاهر را در دیداری که با او داشت، پیشگویی کرد. علاوه بر این، میثم از پیش دستگیری خود توسط سرکرده طایفه‌اش و شهادتش به دستور ابن زیاد و آزادی مختار از زندان را نیز پیش‌بینی کرد. به دلیل این پیشگویی‌ها، میثم را صاحب علم منایا و بلایا می‌دانستند، به این معنا که او از زمان مرگ و حوادث و امتحانات سخت آگاهی داشت.
وجود این ویژگی‌ها در میثم‌تمّار سبب شده است تا او را در شمار اصحاب، حواریون و یاران برگزیده امام علی (ع) قرار دهند.
مقام میثم در میان اصحاب ائمه
میثم‌تمّار از اصحاب سه امام نخست شیعیان، یعنی امام علی (ع)، امام حسن (ع)، و امام حسین (ع) بود؛ اما شهرت او بیشتر به دلیل شاگردی امام علی (ع) است. میثم به شدت دوستدار اهل بیت پیامبر (ص) بود و آنان نیز به او توجه خاصی داشتند. به گفته ام سلمه، همسر پیامبر، پیامبر اسلام (ص) بارها از میثم به نیکی یاد کرده و درباره او به امام علی (ع) سفارش کرده بود.میثم پس از آشنایی با امام علی (ع) در زمان خلافت ایشان در کوفه، دانش بسیاری از او فراگرفت. امام (ع) او را از اسرار مقام وصایت خود آگاه کرد و او را در زمره گروهی از مؤمنان آزموده قرار داد تا در درک جایگاه رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع) به مقام والایی دست یابد.
زمان آشنایی او با امام علی (ع)
درباره حضور میثم در جنگ‌های دوران حکومت امیرالمؤمنین (ع) روایتی موجود نیست. احتمالاً او در اواخر عمر آن حضرت با ایشان آشنا شده است. روایاتی که از میثم نقل شده نیز مربوط به دوران پایانی حکومت امام علی (ع) است، از جمله روایت حمله یاران معاویه به نواحی هِیت و اَنبار و کشتن عده‌ای از زنان و کودکان آنجا.
میثم و معاویه
معاویه هنگام سبّ (دشنام) حضرت علی (ع) و یارانش، از میثم نیز به بدی یاد می‌کرد و او را دشنام می‌داد. پس از شهادت امام علی (ع)، میثم در شمار اصحاب وفادار امام حسن (ع) و امام حسین (ع) قرار گرفت. امام حسین (ع) به میثم توجه ویژه‌ای داشت و از او به نیکی یاد می‌کرد.
واقعه کربلا
در سال ۶۰ قمری، کمی پیش از قیام امام حسین (ع) و حادثه کربلا، میثم برای عمره به مکه سفر کرد. او در جستجوی امام حسین (ع) بود اما ایشان را نیافت و سراغ او را از امّ‌سلمه، همسر پیامبر، گرفت. امّ‌سلمه او را از احوال امام حسین (ع) آگاه کرد. میثم که قصد بازگشت به کوفه را داشت، از امّ‌سلمه خواست تا سلام او را به امام حسین (ع) برساند و بگوید که میثم نزد خداوند با امام دیدار خواهد کرد.
شهادت میثم‌تمّار
خبر امام علی (ع) از شهادت وی
امام علی (ع) از شهادت میثم‌تمّار و شرایطی که وی درگیر شدند، آگاه بودند. به او بشارت داده بودند که پاداش مقاومتش در برابر خواسته‌های ابن زیاد، در آخرت، کنار امام در درجه‌ای شایسته خواهد بود. میثم در زندان که به درختی خرما آویخته شده بود، نماز می‌خواند و با آن سخن می‌گفت. وی خبر شهادت خود را که از زبان امام علی (ع) شنیده بود، به دیگران نقل می‌کرد.
دو روایت از دستگیری و شهادت
- دستور ابن زیاد و بازداشت: ابن زیاد، نمایندهٔ یزید بن معاویه، میثم را به دستور خود بازداشت و به‌دار بیاویزد. او را به دلیل دوستی و طرفداری قوی از اهل بیت (ع) شناخته می‌شد.
- درگیری در قادسیه: در راه بازگشت از عمره، میثم در قادسیه به دست مأموران ابن‌زیاد دستگیر شد. او به همراه مختار در زندان قرار گرفت و مختار خبر آزادی نزدیک او را پیشگویی کرد. سرانجام، به دستور ابن‌زیاد به‌دار آویخته شد.
بارگاه میثم‌تمّار در کوفه
مرقد میثم‌تمّار در کوفه قرار دارد و به عنوان یکی از شخصیت‌های بزرگ اهل بیت (ع) شناخته می‌شود.
روایت دوم از شهادت میثم‌تمّار
ورود به مجلس ابن زیاد و اتفاقات مرگبار
به روایت دیگر، میثم‌تمّار به درخواست گروهی از بازاریان کوفه، به منزل ابن زیاد رفت تا از او بخواهد که عاملی که او را برکنار کرده برگرداند. در این مجلس، میثم با بیان سخنانی بلیغ، ابن زیاد را به رسیدگی دربارهٔ مسائل اجتماعی و عدالت فراخواند. عمرو بن حریث، که از طرف ابن زیاد و به همراه دیگران حاضر بود، میثم را به عنوان فردی دروغگو و دشمن اهل بیت (ع) نمایانده و او را تهدید کرد که اگر دستور ابن زیاد را اجرا نکند، با او بدرفتاری خواهد شد.
انتخاب شهادت به جای تقیه
به جای اینکه میثم‌تمّار به تقیه بپردازد، او شهادت را انتخاب کرد و از زبان امام علی (ع) که او را از این موضوع آگاه کرده بود، گفتگو کرد. ابن زیاد برای پوشش دادن به این خبر غیبی، دستور داد تنها دست و پاهای میثم را قطع کنند و او را به در می‌آویزانند.
پایان تلخ
میثم، همچنان که بر چوبه‌داری کشیده شده بود، با صدای بلند از مردم خواست تا گوش به آحادیث مکنون و فضائل اهل بیت (ع) کنند. این اظهارات باعث ناراحتی و اضطراب ابن زیاد شد که برای پیشگیری از شورش مردم، دستور داد دهان میثم را لجام بزنند. به گفته برخی روایات، این اتفاق، اولین بار بود که در تاریخ اسلام، بر دهان یک فرد لجام نهاده شد. لحظاتی بعد از قطع زبانش، میثم به شهادت رسید.
مقبره میثم‌تمّار
مقبره میثم‌تمّار، در نزدیکی مسجد کوفه واقع شده است. این مقبره از زمان‌های قدیم مورد احترام و توجه زیادی بوده و تاریخچه‌ای طولانی از ساخت و بازسازی‌ها دارد:
- قرن چهارم عضدالدوله دیلمی: در این دوره، گنبدی بر روی قبر بنا شد.
- قرن سیزدهم هجری قمری: شیخ ملاّ علی، فرزند میرزا خلیل نجفی آل خلیلی، دومین عمارت را برای مقبره میثم ساخت.
- سید عطاءالله رومی (۱۳۲۱م): او از مجتهدین نجف، حرم و گنبدی دیگر برای میثم بنا کرد و صحنی در کنار آن تأسیس نمود.
- سال ۱۳۸۲ق: در این سال، تمام عمارت قدیمی خراب شده و توسط حاج محمّد رشاد، حرم زیبایی دیگری برای میثم ساخته شد.
ویژگی‌های فعلی مقبره:
ضریح: بر روی قبر میثم، یک ضریح کوچک وجود دارد که نماد احترام و اعتراف به او است.
-گنبد: بالای قبر، یک گنبد آبی رنگ قرار گرفته است که جلوه‌ی زیبایی به مقبره میثم می‌دهد.
مقبره میثم‌تمّار نشان‌دهندهٔ ارزش و محبت عمیق مردم به این شخصیت تاریخی و معتبر در اسلام است. این مقبره همچنین مقصد زیارتی بسیار مهم برای شیعیان است که از سرتاسر جهان به کوفه می‌آیند تا به او احترام بگذارند و زیارت نمایند.
