خانواده
خانواده: نهاد بنیادین جامعه
خانواده اولین نهاد اجتماعی و کوچک‌ترین واحد تشکیل‌دهنده جامعه است که شامل پدر، مادر و فرزندان می‌شود. سه نوع ساختار خانواده در جوامع اسلامی از صدر اسلام تا امروز مشاهده شده است:
- ساختار گسترده
- ساختار گسترده محدود
- ساختار هسته‌ای
صرف‌نظر از نوع ساختار، هر خانواده معمولاً از سه نسل تشکیل می‌شود که اغلب در کنار هم زندگی می‌کنند:
- نسل اول: پدربزرگ و مادربزرگ‌ها
- نسل دوم: پدر و مادر
- نسل سوم: فرزندان
هرکدام از این نسل‌ها وظایفی را بر عهده دارند. خانواده با ازدواج یک مرد و زن تشکیل می‌شود و اهدافی دارد؛ اما هدف اصلی آن در جوامع اسلامی بقای نسل و به دنیا آوردن فرزندان است.
خانواده در جوامع بشری
خانواده در جوامع بشری به گروهی از افراد اطلاق می‌شود که با یکدیگر به دلیل هم‌خونی، تمایل سببی یا مکان زندگی مشترک وابستگی دارند. سازمان ملل متحد نهاد خانواده را چنین تعریف می‌کند: خانواده یا خانوار به گروهی از دو یا چند نفر گفته می‌شود که با هم زندگی می‌کنند، برای غذا و دیگر لوازم زندگی درآمد مشترک دارند و به وسیله خون، فرزندخواندگی یا ازدواج با هم نسبت پیدا کرده‌اند.
خانواده به عنوان نخستین واحد زندگی اجتماعی، یکی از اساسی‌ترین نهادهای جامعه به شمار می‌رود که وظیفه جامعه‌پذیری فرزندان را نیز بر عهده دارد. این نهاد مهم‌ترین کانونی است که فرد نخستین تأثیرهای محیطی را از جامعه دریافت می‌کند و پایه‌گذار قسمت اصلی شخصیت و ویژگی‌های انسان است. خانواده در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی دارد.
اهمیت خانواده در جامعه و در جهان‌بینی اسلامی
خانواده هایی که به لحاظ نداشتن سلامت روانی، مشکلات اقتصادی و اجتماعی با انواع انحراف‌ها و آسیب‌ها مواجه هستند، زمینه‌ساز ناهنجاری‌هایی در جامعه می‌شوند. افرادی که در این گونه کانون‌ها پرورش می‌یابند، وارد اجتماع شده و ویژگی‌های سالم یا ناسالم خود را به محیط‌های دیگر منتقل می‌کنند. به همین دلیل، سعادت یک جامعه به سلامت خانواده‌های آن وابسته است.
خانواده در جهان‌بینی اسلامی از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این نهاد نه تنها بخش مهمی از آینده و سرنوشت انسان را شکل می‌دهد، بلکه خداوند در آیه ۲۳ از سوره اسراء بر اهمیت احترام به والدین تأکید می‌کند:
«و پروردگارت فرمان داده که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو یا هر دوی آنان نزد تو به سن پیری رسیدند، کم‌ترین اهانتی نسبت به آنان روا مدار و واکنشی چون اوه (خسته شدم) نگو و بر آنان فریاد مزن و با خشونت رفتار مکن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه بگو.»
روز ۲۵ ذی‌الحجه به نام روز خانواده و تکریم بازنشستگان نام‌گذاری شده است، که به دلیل شان نزول سوره «هل اتی» در این روز است. این سوره در منزلت اهل بیت پیامبر (ص) نازل شد که پس از سه روز روزه‌داری و بخشیدن افطار خود به نیازمندان، از سوی خداوند مورد لطف قرار گرفتند.
روز خانواده و تکریم بازنشستگان
شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۶ هجری خورشیدی «روز خانواده و تکریم بازنشستگان» را در تقویم رسمی کشور ثبت کرد. در این شورا، بر این نکته تأکید شد که روز بازنشستگان باید با یک روز در تقویم رسمی کشور تلفیق شود و بهترین روز برای این منظور، ۲۵ ذی‌الحجه، یعنی روز خانواده، در نظر گرفته شد.
بازنشستگی یک رخداد مهم در چرخه زندگی هر فرد به شمار می‌رود. افراد پس از سال‌ها تلاش و فعالیت در جهت خدمت به جامعه، بازنشسته می‌شوند و باید شرایط مناسبی برای آن‌ها فراهم شود تا بتوانند زمان بیشتری را در کنار اعضای خانواده بگذرانند و به استراحت بپردازند.
بازنشستگان به دلیل افزایش سن و کاهش توانایی از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه محسوب می‌شوند. مسئولان باید با برنامه‌ریزی صحیح، به نیازهای جسمی، اجتماعی و روحی آن‌ها پاسخ دهند و حمایت‌های لازم را به عمل آورند. اهمیت ویژه‌ای که در مورد بازنشستگان وجود دارد، نگاه و وظیفه خانواده و مسئولان نسبت به شرایط آن‌هاست. افرادی که پس از سال‌ها تلاش و خدمت با کوله‌باری از دانش و تجربه، انتظار دارند که شان و جایگاهشان حفظ شود.
