تربیت کودک از نگاه پیامبر

در منابع اسلامی، رهنمودهای جامع از سوی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمینه اصول و مبانی تربیت کودکان، از جنبه‌های گوناگونی گفته شده است. این رهنمودها شامل مراحل مختلفی از ازدواج، آداب آن، توصیه‌های دوران بارداری و شیردهی، محبت و عدالت نسبت به کودکان، و رعایت سایر موازین پرورشی است. که هر کدام فصلی از تربیت اسلامی را تشکیل می‌دهند. روایات بسیاری از این رهنمودها و توصیه‌ها از زندگانی پاک و نجیب پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است.

۱ – واژه تربیت:

واژه “تربیت” از مصدر باب تفعیل «ربی یربو» گرفته شده و در کتب لغت به معنای رشد دادن به کار رفته است. در اصطلاح، تربیت به معنای فراهم کردن زمینه‌ای برای پرورش استعدادهای درونی هر فرد و توسعه قابلیت‌های بالقوه او و به واقعیت رساندن آن امکانات داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲ – ادوار تربیت کودک از نظر پیامبر:

به گفته رسول اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، دوره تربیت کودک به دو فاز قبل از تولد و پس از تولد تقسیم می‌شود. دوره قبل از تولد شامل مراحلی مانند انتخاب همسر، آداب زناشویی و مراقبت‌های در طول بارداری است. که به عنوان مقدمه و اساس تربیت کودک در دوره بعد از تولد محسوب می‌شود. به همین دلیل، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به شدت بر این موضوع تأکید نموده و مسلمانان، به ویژه جوانان را به رعایت این مراحل سفارش داده‌اند. (منابع: وسائل الشیعه، جلد ۲۱؛ بحارالانوار، جلد ۱۰۱ و …)

۲.۱ – قبل از تولد:

امروزه از نظر علمی، نقش پدر و مادر در انتقال صفات ظاهری و باطنی، که به عنوان “عامل وراثت” در تربیت کودکان مطرح است، بسیار مهم است. فرزندی که در رحم مادر شکل می‌گیرد، از صفات ظاهری و باطنی پدر و مادرش بهره می‌برد. و آنها به عنوان اصل و ریشه‌ای برای تربیت کودکان خود محسوب می‌شوند. انتخاب همسران مناسب و شایسته می‌تواند گام مهمی در تربیت فرزندان صالح و سالم باشد.

به همین دلیل، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در توصیه‌هایش به جوانان برای ازدواج، به آن‌ها توصیه می‌کند. که در انتخاب همسران خود دقت کنند تا فرزندانی صالح و شایسته داشته باشند. در حدیثی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمده است: «بنگر که فرزندت را در کدام رحم قرار می‌دهی؛ زیرا که اصل و ریشه تاثیرگذار است». و در حدیث دیگری از ایشان آمده است: «برای نطفه‌های خود بهترین رحم‌ها را برگزینید؛ زیرا زنان، فرزندانی همانند برادران و خواهران خود به دنیا می‌آورند.» پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) از ازدواج در خانواده‌های پست منع فرموده و می‌فرمایند: «به حذر از آن زن زیبا که در خانواده‌ای پست بزرگ شده است.»

۲.۱.۱ – غذای حلال:

رسول اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) حلال بودن غذا را یکی از عوامل بسیار مهم در شکل‌گیری شخصیت آینده کودکان برشمرده‌اند. این امر نه تنها در طول زندگی فرد بلکه در ایام بارداری نیز اهمیت زیادی دارد. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این باره فرموده‌اند: «و لا یدخل الجنه من نبت لحمه من السحت النار أولی له». به این معنی که هیچ کسی که گوشت و پوست او از رزق حرام باشد. وارد بهشت نمی‌شود، بلکه او شایسته آتش دوزخ است.

در حدیث دیگر، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به عبدالله بن مسعود می‌فرمایند: «ای پسر مسعود، حرام مخور، حرام نپوش، از راه حرام‌زن مگیر و نافرمانی خدا مکن؛ چرا که خداوند به ابلیس فرمود: هر کس را که می‌توانی از جای برکن، و با حرام‌خوران برخورد کن و با آنان در اموال و فرزندانشان شریک شو، و شیطان جز بهانه‌های فریبشان چیزی ندارد.»

این نکات به وضوح نشان می‌دهند که رعایت حلال و حرام در زمان‌های مختلف زندگی، از جمله ایام بارداری، بسیار اساسی است و به کودکان کمک می‌کند تا به سمت سعادت و خوشبختی پیشروی کنند.

۲.۱.۲ – رعایت آداب زناشویی:

پس از آن، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر نقش رعایت آداب زناشویی به عنوان یکی از عوامل مؤثر در سلامت روحی و جسمی کودکان و همچنین عاملی در تربیت آن‌ها در آینده تأکید فرمودند. ایشان به اهمیت حالت‌ها و زمان‌ها در بسته شدن نطفه‌ها اشاره کرده و زوج‌ها را به رعایت این مسائل دعوت نمودند. منابع روایی معتبر شیعه و سنی، بسیاری از روایات را از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این زمینه نقل کرده‌اند.

۲.۱.۳ – مراقبت‌های ایام بارداری:

دوران حمل، از حساس‌ترین و مهم‌ترین دوران زندگی کودکان است؛ در این دوره، شالوده‌ی سعادت و شقاوت فرد در شکم مادرش ریخته می‌شود. در یک حدیث از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمده است: «السعید مَن سعدَفی بطن امه و الشقی مَن شقی فی بطن امه؛» به معنای اینکه فرد خوشبخت، در شکم مادرش خوشبخت می‌شود و فرد بدبخت، در شکم مادرش بدبخت می‌شود.

از این‌رو، والدین، به ویژه مادران، به توجه و مراقبت بیشتر در این دوره و دوری از گناهان توصیه شده‌اند، زیرا تأثیرات این دوره بر سلامت و شخصیت آینده کودکان بسیار مهم و اساسی است.

۲.۱.۴ – اهمیت تغذیه در تربیت:

تغذیه مناسب در دوران بارداری و تأثیر آن بر شکل‌گیری خصوصیات و صفات کودکان، به عنوان یک عامل بسیار حیاتی در تربیت آنها مورد تأکید رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قرار گرفته است. ایشان به مادران جوان توصیه کردند که در این دوران از غذاهایی مانند کندر، خرما و دیگر مواد مغذی استفاده کنند، زیرا تأثیر مستقیمی بر برخی خلقیات و روحیات کودکان دارد و می‌تواند در برآمدن صفات شایسته و مفید آنها تأثیرگذار باشد.

۲.۲ – بعد از تولد:

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مراحل تربیت کودک را به سه دوره هفت ساله تقسیم کرده‌اند:

– دوره اول (سیّد): در این دوره، کودک باید در خانواده به عنوان سرور و رهبر دیده شود. او در محیطی از آزادی برای بازی و رشد، به سر می‌برد و والدین باید او را در این فرآیند حمایت کنند.

– دوره دوم (عبد): در این دوره، کودک به عنوان فرمانبردار و اطاعت‌کننده نسبت به والدینش معرفی می‌شود. این دوره برای یادگیری اصول اطاعت و تعهد بسیار حیاتی است.

– دوره سوم (وزیر): پس از سپری شدن دو دوره قبلی، کودک وارد مرحله‌ای می‌شود که به عنوان وزیر خانواده شناخته می‌شود. او در این دوره نقش مشورت‌دهنده و مسئولیت‌پذیر را به عهده می‌گیرد و در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی مشارکت می‌کند.

این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به هر دوره از زندگی کودک، نقش و مأموریتی خاص اختصاص داده‌اند که برای تربیت شخصیت سالم و متعادل، بسیار مؤثر است.

۳ – اصل تکریم شخصیت کودک:

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به شدت تأکید کردند که کودک باید به عنوان یک شخصیت محترم و با ارزش شناخته شود و احساس بی‌ارزشی نکند. او توضیح دادند که اگرچه کودک به محبت و مراقبت بیشتری نیاز دارد، اما این موضوع نباید به این معنی باشد که شخصیت و ارزش کودک کمترین ارزش را نداشته باشد.

رسول خدا فرموده‌اند: “کسی که به خودش ارزش قائل است، خود را با معصیت ناپاک نمی‌سازد.” این عبارت بیانگر این است که کرامت و ارزش نفس انسان از جمله اساس‌های اخلاق و تربیت اسلامی است و این اصل باید در دوران کودکی به خصوص مورد توجه قرار گیرد.

یکی از نکات مهم در تربیت کودک، جدی گرفتن احساسات او در هفت سال اول زندگی است. این دوران حیات مهمی برای شکل‌گیری شخصیت کودک است و ارزشمندی او باید به طور جدی در نظر گرفته شود تا او به عنوان یک فرد با ارزش و خود احترام، به جهان بزرگ تقدیر شود.

 ۳.۱ – سیره پیامبر در تکریم کودکان و محبت به آنان

در سیرهٔ نبوی، محبت و تکریم به کودکان به عنوان یکی از اصول اساسی تربیتی و اخلاقی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به شدت تأکید شده است. ایشان از محبت نسبت به کودکان و تقدیر از حقوق و ارزش آنان به شدت حمایت می‌کردند، اما در عین حال از افراط در این احساس نیز منع کرده بودند.

 تکریم کودکان در سیرهٔ پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم):

1. توصیه به دوست داشتن و محبت به کودکان:

پیامبر اسلام فرموده‌اند: “اگر کسی کودک گریانش را شادمان کند تا آرام گیرد، خداوند عزوجل آن قدر از نعمت‌های بهشت به او عطا می‌کند تا خود را خوشحال ببیند.”

2. تقدیر از خوش‌رفتاری با کودکان:

در حدیث دیگری، فرموده‌اند: “کسی که دختر بچه خود را شادمان کند، مانند کسی است که بنده‌ای از فرزندان اسماعیل (علیه‌السلام) را آزاد کرده باشد.”

3. رفتار محبت‌آمیز پیامبر با کودکان:

پیامبر اسلام به شدت از کودکان مراقبت می‌کردند و همواره به آنان دلسوزی می‌نمودند. مشاهده می‌شود که حضورشان در میان کودکان، آنان را از حقوق و ارزش زندگی می‌پذیرد و از آنان به عنوان جزء مهمی از جامعه می‌نامید.

4. محبت و تفقد پیامبر نسبت به کودکان:

واقعه‌ای گوشی است که کودکی را به حضور پیامبر اسلام می‌آوردند و او بر دامان ایشان ادرار می‌کند. در این حالت، پیامبر اسلام به او اجازه می‌داد تا ادرار کامل شود و سپس برای او دعا می‌کرد یا نامی برای او می‌گذاشت.

5. تأکید بر تربیت صحیح کودکان:

پیامبر اسلام به مسلمانان توصیه می‌کردند که کودکان خود را تکریم و آنان را به نحوه‌ی صحیح تربیت کنند. زیرا این تربیت در برابر آفریده و بخشی از طاقت و قدرت خداوند معظم است.

6. شناخت کودکان به عنوان نیروی زندگی:

پیامبر اسلام به شدت به کودکان به عنوان نیروی زندگی توجه می‌کردند و از مسلمانان خود می‌خواستند که به احساسات و خواسته‌های آنان توجه کنند.

این رفتارها و توصیه‌ها نشان می‌دهد که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در برابر کودکان، یک الگوی اخلاقی بودند. و به مسلمانان توصیه می‌کردند که از این الگوها در تربیت و برخورد خود بهره بگیرند.

 ۴ – عدالت بین فرزندان

در اسلام، رعایت عدالت بین فرزندان، به خصوص در اعطای هدایا و اقساط امور، به عنوان یک اصل مهم تربیتی و اخلاقی تأکید شده است. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به والدین توصیه می‌کردند که در رفتار و روابطشان با فرزندان، به خصوص در زمان دادن هدایا، عدالت را رعایت کنند.

روایت‌های عدالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در برخورد با فرزندان:

1. موقعیت عدالت در مسجد:

یک بار پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در مسجد با یارانش به مکه رفتند. در مسجد، پدری دختر و پسرش را بر زانوی خود نشاند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) به او گفت: “چرا دختر خود را بر زانوی دیگر ننشاندی؟” پدر دختر نیز دخترش را بر زانوی دیگر نشاند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: “هم‌اکنون عدالت کردی.”

2. روایتی از عدالت در خانهٔ پیامبر:

زمانی زنی به همراه دو کودکش به خانهٔ عایشه همسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) آمدند. عایشه به عنوان مهمان‌نوازی سه خرما به آن زن داد. آن زن هر یک از خرماها را به دو کودکش داد و سپس خرمای سوم را نیز نصف کرده و به هر یک از آنان نصف داد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) وارد شد و این واقعه را شنید. او فرمود: “چیز عجیبی نیست که خداوند بخاطر لطف این زن به فرزندانش، او را مورد رحمت خود قرار دهد.”

این روایت‌ها نشان می‌دهد که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در برخورد با فرزندان و دیگر افراد، به رعایت عدالت و تقسیم منصفانه حقوق و هدایا تأکید می‌کردند. این تربیت و رفتار اخلاقی به مسلمانان نمونه‌ای مهم ارائه می‌دهد که از آن برای ارتقای اخلاق شخصی و اجتماعی خود استفاده کنند.

5- خشونت در تربیت کودکان در اسلام

در اسلام، تربیت و تعلیم کودکان به شیوه‌هایی انجام می‌شود که از خشونت و تنبیه سخت پرهیز می‌کند و به جای آن، به مهربانی، احترام و آموزش‌های موثر تاکید دارد. پیامبراسلام، محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و امامان شیعه نیز به این اصول پایبند بوده‌اند، که در زیر به برخی از روایات ارزشمند از آن‌ها اشاره شده است:

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم):

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمودند: “خداوند رحمت کند کسی را که به فرمانبری از خدا یاری کند. آنچه را که در توان اوست بپذیرد و از آنچه در توان او نیست بگذرد و او را به آنچه که نمی‌تواند وا ندارد و بر او سخت نگیرد؛ چرا که بین او و ورود به قلمروی کفر چیزی جز وارد شدن به نافرمانی و یا بریدن ارتباط خویشاوندی نیست.” این حدیث نشان می‌دهد که پیامبر اسلام در تربیت کودکان به ملاحظه و فرمانبری از آموزه‌های اسلامی تأکید داشتند و از خشونت در این زمینه منع کردند.

امام صادق (علیه‌السّلام):

از امام صادق (علیه‌السّلام) نیز روایت شده که فرمودند: “من کودک بودم که به درخت خرمای انصار سنگ می‌پراندم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) که این واقعه را شنید، فرمود: ‘به درخت سنگ نینداز و هر چه پایین آن ریخته شده بخور.’ سپس دست بر سر من کشید و برایم دعا کرد.” این روایت نشان می‌دهد که حتی در برخورد با کودکان، پیامبر و امامان شیعه از خشونت و تنبیه سخت پرهیز می‌کردند و به جای آن از روش‌های آموزشی و تربیتی مهربانانه استفاده می‌نمودند.

مباهله

معارف قرآنی

«اِنَّ مَثَلَ عیسی عِنْدَ اللّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ* الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُنْ مِنَ الْمُمْتَرینَ* فَمَنْ حآجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جآءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْنآءَنا وَ أَبْنآءَکُمْ وَ نِسآءَنا وَ نِسآءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللّهِ عَلَی الْکاذِبین»⁽¹⁾.

«:«بی شک داستان عیسی نزد خدا مانند داستان آدم است که او را از خاک آفرید سپس به او گفت: باش پس موجود شد. حق از سوی پروردگار توست پس، از شک کنندگان نباش. پس هر کس با تو درباره او (عیسی) پس از دانشی که بر تو آمده ستیز کند. پس بگو: بیایید فرزندان ما و فرزندان شما و زنان ما و زنان شما و جانهای ما و جانهای شما را بخوانیم. سپس مباهله (دعا و زاری) کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار بدهیم».

مناظره

گروهی از مسیحیان نجران، به همراه چند تن از علما و اسقف هایشان مانند «عاقب» و «سید»، برای تحقیق درباره حضرت محمد (ص) و انجام مباحثه و مناظره با او، به مدینه آمدند. آنها به خدمت پیامبر رسیدند و مناظره را آغاز کردند. در طول بحث، آنها عیسی (علیه‌السلام) را پسر خدا معرفی کردند و دلیلشان تولد عیسی بدون پدر بود.

خداوند در پاسخ به آنها فرمود که داستان عیسی نزد خداوند همچون داستان آدم است که او را از خاک آفرید. یعنی اگر عیسی بدون پدر بود، آدم نیز بدون پدر و مادر آفریده شد. بنابراین، اگر قرار باشد که عیسی به خاطر این ویژگی پسر خدا شناخته شود، باید آدم نیز چنین اعتباری داشته باشد. در حالی که هر دو مخلوق خدا هستند و خداوند آنها را به طور غیرمعمول آفریده است.

عاقبت مباهله

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به اصحاب خود فرمود: “من افرادی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جای خود بکند، کوه کنده می‌شود. با آنان مباهله نکنید که هلاک می‌شوید و تا روز قیامت هیچ نصرانی‌ای بر روی زمین باقی نمی‌ماند.” همچنین پیامبر فرمود: “به خدا قسم، اگر مباهله می‌کردند، به صورت میمون و خوک مسخ می‌شدند. و در میان آتش می‌سوختند و سالی نمی‌گذشت مگر اینکه تمام مسیحیان هلاک می‌شدند.

پس از بیان این مطلب مهم، خداوند برای آرامش خاطر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) او را خطاب قرار می‌دهد. که حق از جانب پروردگار توست و تو از شک‌کنندگان نباش. البته پیامبر هیچگاه در حقانیت خود شک نداشت، اما این خطاب برای اطمینان بیشتر و آرامش دل او نازل شد تا در برابر مسیحیان نجران که با او مباحثه و مناظره می‌کردند، احساس ضعف نکند.

دعوت به مباهله

هیئت نجران این پاسخ مستدل و منطقی را نپذیرفتند و بنابراین، پیامبر به دستور خداوند، آنها را به «مباهله» دعوت کرد. مباهله به این صورت بود که هر دو طرف عزیزان خود شامل فرزندان، زنان و نزدیکانشان را بیاورند و روبروی هم قرار بگیرند. سپس دست به دعا بردارند و در پیشگاه خداوند تضرع و زاری کنند و طرف مقابل را نفرین کنند، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهند.

این عمل «مباهله» نامیده می‌شود و اگر با شرایط خاص خود انجام می‌شد، طرف ناحق گرفتار نفرین و عذاب الهی می‌گشت. مسلم است که تنها کسانی به مباهله حاضر می‌شوند که به عقیده خود اطمینان کامل داشته باشند.

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به اصحاب خود فرمود: “من افرادی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جای خود بکند، کوه کنده می‌شود. با آنان مباهله نکنید که هلاک می‌شوید و تا روز قیامت هیچ نصرانی‌ای بر روی زمین باقی نمی‌ماند.” همچنین پیامبر فرمود: “به خدا قسم، اگر مباهله می‌کردند، به صورت میمون و خوک مسخ می‌شدند و در میان آتش می‌سوختند. و سالی نمی‌گذشت مگر اینکه تمام مسیحیان هلاک می‌شدند.”

این واقعه نشان‌دهنده عظمت مقام اهل‌بیت پیامبر در نزد خداوند است و حقیقت نبوت و پیامبری پیامبر اسلام برای همه آشکار شد.

درخواست مهلت مسیحیان نجران

وقتی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مسیحیان نجران را به مباهله دعوت کرد، آنها از اطمینان و ثبات قدم پیامبر تحت تأثیر قرار گرفتند و درخواست یک شب مهلت کردند تا در این باره بیندیشند. آنها به محل اقامت خود برگشتند و با هم مشورت کردند. اسقف بزرگ آنها گفت: “فردا اگر محمد با نزدیکان و خانواده خود برای مباهله آمد، از مباهله با او خودداری کنید، ولی اگر با اصحاب خود آمد، با او مباهله کنید.”

فردای آن روز، وقتی حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را دیدند که همراه با امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) به عنوان فرزندان، حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) به عنوان زن، و امام علی (علیه‌السلام) به عنوان جان پیامبر برای مباهله آمده است، از ترکیب این گروه شگفت‌زده شدند. وقتی از ترکیب این افراد پرسیدند، به آنها گفته شد: “آن مرد علی بن ابی‌طالب است، داماد پیامبر و عزیزترین شخص نزد او، و آن دو کودک حسن و حسین نوه‌های پیامبر هستند، و آن زن دختر پیامبر است که بسیار دوستش دارد.”

مصالحه

ابوحارثه، اسقف بزرگ وفد نجران، وقتی این منظره را دید، گفت: “به خدا قسم، او همانند پیامبران به مباهله آمده است.” و وقتی از او خواستند که مباهله را شروع کند، گفت: “من در برابر این چهره‌ها جرئت مباهله ندارم. می‌ترسم که او راستگو باشد و اگر مباهله کنیم، یک سال نمی‌گذرد مگر اینکه هیچ نصرانی‌ای در دنیا باقی نماند.” سپس خطاب به پیامبر اسلام گفت: “ای ابوالقاسم، ما با تو مباهله نمی‌کنیم و با تو مصالحه می‌کنیم.”

در نتیجه، صلحنامه‌ای میان دو طرف نوشته شد. طبق این صلحنامه، نصارای نجران متعهد شدند که هر سال دو هزار دست لباس، هر یک به قیمت تقریبی چهل درهم، به مسلمانان بدهند. همچنین، در صورت وقوع جنگ، سی عدد زره جنگی، سی نیزه و سی اسب به عنوان امانت در اختیار مسلمانان قرار دهند که پس از جنگ به خودشان بازگردانده شود.

این واقعه نه تنها نشان‌دهنده عظمت مقام اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. بلکه حقیقت نبوت و پیامبری ایشان را به وضوح آشکار کرد و موجب تقویت ایمان مسلمانان و تضعیف دشمنان شد.

بازگشت نصاری

روایت شده است که اسقف نجران گفته بود: “من قیافه‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جای خود بکند، کوه کنده می‌شود. با آنان مباهله نکنید که هلاک می‌شوید و تا روز قیامت هیچ نصرانی‌ای بر روی زمین باقی نمی‌ماند.” پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز فرموده بود: “به خدا قسم، اگر مباهله می‌کردند، به صورت میمون و خوک مسخ می‌شدند و در میان آتش می‌سوختند و سالی نمی‌گذشت مگر اینکه تمام نصاری هلاک می‌شدند.”

همچنین روایت شده است که گروه نصاری به نجران بازگشتند. چندی نگذشت که عاقب و سید دوباره به خدمت پیامبر رسیدند و مسلمان شدند و هدایایی به آن حضرت تقدیم کردند.

این روایت‌ها نشان‌دهنده تأثیر عظیم شخصیت و قدرت معنوی پیامبر اسلام و اهل‌بیت اوست که حتی مخالفان را تحت تأثیر قرار داده و آنان را به سوی اسلام جذب کرده است. این واقعه بر اهمیت ایمان و یقین به حقانیت اسلام و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تأکید دارد و بر عظمت مقام اهل‌بیت ایشان نیز دلالت می‌کند.

در اینجا به ذکر چند نکته می‌پردازیم:

1. مباهله، مخصوص پیامبر نبود و در هر زمان کسی که به مرام و عقیده خود اطمینان کامل دارد، می‌تواند مباهله کند. البته، مباهله نباید در موضوعات کوچک صورت گیرد، بلکه مخصوص موارد مهمی است که اساس دین در خطر باشد.
2. آیه شریفه مباهله: هرچند که در آیه شریفه، «نسائنا» و «انفسنا» به صورت جمع آمده، ولی به اجماع مفسران، پیامبر خدا فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) را به عنوان مصداق «نسائنا» و علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) را به عنوان مصداق «انفسنا» آورد. این منقبتی عظیم و فضیلتی بزرگ برای حضرت علی (علیه‌السلام) است که پیامبر از او به عنوان جان خود یاد می‌کند و هیچ کس جز علی این فضیلت را ندارد.

این منقبت برای اهل بیت علاوه بر منابع شیعی، در بیشتر روایات اهل سنت هم نقل شده است. دو نمونه آن نقل می‌شود:

نزول آیه مباهله

– عامربن سعد می‌گوید: وقتی این آیه (آیه مباهله) نازل شد، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام) را خواند و گفت: «خدایا اینها اهل بیت من هستند» (حاکم نیشابوری، المستدرک، ج 3 ص 150).

– از سُدِّی در تفسیر آیه (تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم) نقل شده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دست حسن و حسین و فاطمه (علیهم‌السلام) را گرفت و به علی (علیه‌السلام) گفت: “تو هم با ما بیا.” او هم با آنها خارج شد ولی نصاری در آن روز نیامدند و گفتند: “ما می‌ترسیم که این شخص پیامبر باشد و دعای پیامبر مانند دیگران نیست.” لذا آن روز نیامدند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: “اگر می‌آمدند، آتش می‌گرفتند.” پس با پیامبر مصالحه کردند (تفسیر طبری (جامع البیان) ج 3 ص 300).

3. نجران: نام شهری در یمن بود که مرکز مسیحیان آن منطقه محسوب می‌شد. در نجران معبدی وجود داشت که مورد احترام همه مسیحیان بود و به آنجا “کعبه نجران” می‌گفتند. راهبان و اسقف‌های بزرگ نصارای منطقه در آنجا حضور داشتند و هیئتی که به مدینه برای دیدار با حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد از علمای همانجا بودند. این هیئت حاضر به مباهله نشدند و با پیامبر مصالحه کردند.
4. پذیرفتن واقعیت و پرهیز از خیال‌پردازی: نپذیرفتن واقعیت و خیال‌پردازی افسردگی را به دنبال دارد. علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «واقعیت را بپذیر و از خیال‌پردازی و دلواپسی پرهیز کن که ناامید می‌شوی و از تلاش باز می‌مانی و افسردگی تو را فرا می‌گیرد.»

“ایّاک والجَزَع فانّه یقطعُ الأمل و یضعف العمل و یورث الهمَّ” (میزان الحکمة، ترجمه سید رضا شیخی، ج 3، ش 3773).

این نکات نه تنها اهمیت واقعه مباهله را نشان می‌دهند، بلکه به اهمیت پذیرفتن حقیقت و پرهیز از خیال‌پردازی در زندگی نیز اشاره می‌کنند.

جنگ بدر

“جنگ بدر”، نمادی درخشان از تاریخ اسلام است. در این میدان نبرد، با شجاعت و ایمان، خون مسلمانان آباد شد. ارتش محمد (ص) در روز ۱۷ رمضان سال دوم هجرت با تنها سیصد و سیزده نفر، مقابل ارتش قریش که بیش از هزار نفر به شمار می‌رسید، قرار گرفت.

نصرت الهی در کنار مسلمانان

بودجه‌ی سنگین اعداد، هیچ‌گاه اعتماد ایمان محمد (ص) و یارانش را لغو نکرد. زیرا آنان باور داشتند که نصرت الهی در کنارشان است. تنها به شماری کمتر، اما با ایمان، اراده و استراتژی، مسلمانان به نیروی عظیمی تبدیل شدند که در جوانب دشمنان خود زیان به ایشان وارد کردند.

شجاعت شخصیت های قریش

معراج پیامبر اکرم (ص)

معراج پیامبر اکرم (ص)به عروج پیامبر اسلام، محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) از مسجد الاقصی به آسمان‌ها معروف است. طبق منابع اسلامی، پیامبر (ص) در یک شب خاص از مکه به مسجد الاقصی منتقل شد و سپس به آسمان عروج کرد. در این سفر، او با برخی از ملائکه دیدار و گفتگو کرد و اهل بهشت و اهل جهنم را مشاهده کرد. همچنین، برخی از پیامبران نیز در این سفر دیدار شدند و گفتگویی هم بین او و خدا رقم خورد.

معراج در قرآن

این واقعه در قرآن کریم نیز به طریقی اشاره شده است.

در سوره اسراء، آیه ۱ ذکر شده:

“سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَ‌یٰ بِعَبْدِهِ لَيلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَ‌امِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِي بَارَ‌کْنَا حَوْلَهُ لِنُرِ‌يهُ مِنْ آياتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ‌”

که به معنای “منزّه است آن خدایی که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی منتقل کردیم. تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست”.

معراج پیامبر اکرم (ص)

مدت سفر معراج پیامبر اکرم (ص)

مدت سفر این حضرت به سرزمین بیت المقدس و از آنجا به آسمان‌ها و بازگشت وی از معراج، بیش از یک شب طول نکشیده است. در مورد زمان اتفاق این واقعه و نیز جزئیات دیگر آن، روایات متعددی وجود دارد و ممکن است در این مورد اختلاف نظر وجود داشته باشد.

در مسیر سفر معراج، پیامبر (ص) به مکان‌های مختلفی نماز خواند و نماینده عظمت و قدرت الهی بود. وی در مسجد الاقصی نماز خواند و سپس از آنجا به آسمان‌ها عروج کرده و در هر آسمان با موجودات الهی ملاقات کرده است، شامل ملاقات با آدم، ملک الموت، و پیامبران مختلف از جمله یحیی، عیسی، یوسف، ادریس، هارون و موسی بوده است.

چگونگی عروج پیامبر اکرم (ص)

در مورد چگونگی عروج پیامبر (ص) نیز دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، اما بیشتر اسلام‌شناسان و مفسران معتقدند که پیامبر (ص) با بدن و روحش این سفر را طی کرده و در میان موجودات الهی حضور داشته است.

به طور کلی، معراج یکی از وقایعی است که عمق و اهمیت بسیاری در اسلام دارد و در میان امت مسلمان نیز مورد توجه و احترام زیادی است.