امام هادی (علیه‌السلام)
امام هادی (علیه‌السلام)
علی بن محمد، مشهور به امام هادی یا امام علی النقی (۲۱۲-۲۵۴ق)، دهمین امام شیعیان و فرزند امام جواد (علیهما السلام) بود. او از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ق، به مدت ۳۴ سال، امامت را بر عهده داشت. دوران امامت امام هادی با خلافت چند تن از خلفای عباسی از جمله متوکل هم‌زمان بود. او بیشتر سالهای امامت خود را در سامرا تحت نظارت حکومت عباسیان گذراند.
از امام علی النقی (علیه‌السلام) احادیث زیادی در امور اعتقادی، تفسیر قرآن، فقه و اخلاق نقل شده است. در بخشی از این روایات، به مباحث کلامی همچون تشبیه و تنزیه، و جبر و اختیار پرداخته شده است. همچنین زیارت‌های معروفی نظیر زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه نیز از او نقل شده است.
خلفای عباسی سعی داشتند امام هادی (علیه‌السلام) را محدود کنند و او را از ارتباط با شیعیان باز دارند. به همین دلیل، وی بیشتر از طریق سازمان وکالت که از جمعی از وکلا و کارمندان امام تشکیل شده بود، با شیعیان در تعامل بود. عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید، اَیوب بن نوح و حسن بن راشد از جمله اصحاب او بودند.
مزار امام هادی در سامرا، یکی از مقاصد زیارتی مهم برای شیعیان است. این محل به دلیل دفن او و فرزندش، امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، به عنوان حرم عسکریَین شناخته می‌شود. در سالهای ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶، حرم عسکریَین در سامرا به دلیل حملات تروریستی تخریب شد. ستاد عتبات عالیات ایران این حرم را از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ بازسازی کرد.
نام، نسب و القاب امام هادی (علیه‌السلام)
علی بن محمد، معروف به امام هادی و علی النقی، امام دهم شیعیان بود. پدرش امام جواد (علیه‌السلام)، امام نهم شیعیان، و مادرش سمانهٔ مغربیه یا سوسن نام داشتند.
از معروف‌ترین القاب امام هادی، هادی و نقی است. به امام هادی به خاطر هدایت مردم به سوی خیر، هادی می‌گفتند. او همچنین با القاب دیگری مانند مرتضی، عالم، فقیه، امین، ناصح، خالص و طیب شناخته می‌شود.
شیخ صدوق از استادان خود نقل کرده که به دلیل سکونت امام هادی و امام حسن عسکری در منطقه‌ای به نام “عسکر” در سامرا، آنها را “عسکری” می‌خواندند. ابن‌جوزی نیز در کتاب تذکرة‌الخواص، نسبت عسکری به امام هادی را به همین دلیل بیان کرده است.
کنیه امام هادی “ابوالحسن” بوده و در منابع حدیثی به او “ابوالحسن سوم” نیز اشاره شده است. تا اشتباه با ابوالحسن اول، یعنی امام کاظم، و ابوالحسن دوم، یعنی امام رضا، رخ ندهد.
زندگی‌نامه امام هادی (علیه‌السلام)
امام هادی (علیه‌السلام) بنابر نظر کلینی، شیخ طوسی، شیخ مفید و ابن‌شهرآشوب، در ۱۵ ذی‌الحجه سال ۲۱۲ق در منطقه‌ای به نام صَریا، نزدیک به مدینه منوره، به دنیا آمد. تاریخ تولد او به عنوان دوم یا پنجم رجب همان سال، رجب سال ۲۱۴ق و جمادی‌الثانی سال ۲۱۵ق نیز گزارش شده است.
به گزارش مسعودی، تاریخ‌نگار قرن چهارم، در سالی که امام جواد (علیه‌السلام) همراه با همسرش به جا آوردن حج، امام هادی را در حالی که هنوز کودک بود، به مدینه آوردند. او تا سال ۲۳۳ق در این شهر مقدس زندگی کرد. یعقوبی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، نیز افزوده است که در همین سال، خلیفه معتمد عباسی، متوکل، امام هادی را به سامرا احضار کرد. او را در منطقه‌ای به نام عسکر، که در جنوب سامرا واقع شده بود، اقامت داد. امام هادی (علیه‌السلام) تا آخرین سالهای عمرش در سامرا زندگی کرد و از اینجا به عنوان مرکز فعالیت‌های دینی و تعلیمی خود به شیعیان خدمت می‌کرد.
اطلاعات در دسترس درباره زندگی امام هادی (علیه‌السلام) و دو امام پیشین، امام جواد و امام عسکری (علیهما السلام) نسبت به سایر ائمه شیعه کمتر است، که این مسئله به دلیل عمر کوتاه آنها، محدودیت منابع تاریخی و همچنین نویسندگان غیرشیعه آن دوران بوده است.
فرزندان
امام هادی (علیه‌السلام) به چهار پسر به نام‌های حسن، محمد، حسین و جعفر معروف است، که اطلاعات در این خصوص از منابع شیعه آمده است. همچنین، از یک دختر به نام عایشه نیز در منابع یاد شده است که شیخ مفید و ابن‌شهرآشوب به او اشاره کرده‌اند. در کتبی مانند “دلائل‌ُالاِمامه” دو دختر به نام‌های عایشه و دَلاله برای امام هادی ذکر شده است. علاوه بر این، ابن‌حجر هیثمی، عالم بزرگ اهل‌سنت، نیز در “الصَواعِقُ المُحرِقَه” از فرزندان امام هادی به عنوان چهار پسر و یک دختر سخن گفته است.
شهادت
با توجه به گزارشات منابع معتبر شیعه، امام هادی (علیه‌السلام) در ماه رجب سال ۲۵۴ق، پس از ۲۰ سال و ۹ ماه اقامت در سامرا، در سن ۴۱ سالگی به شهادت رسید. شیخ مفید و کتبی مانند “دلائل‌ُالاِمامه” و “کَشْفُ الغُمَّة” از مسمومیت وی در زمان حکومت مُعْتَز عباسی (۲۵۲-۲۵۵ق) خبر داده‌اند، در حالی که ابن‌شهرآشوب بیان کرده که امام هادی (علیه‌السلام) در اواخر حکومت مُعْتَمد شهید شده است و توسط او سم خورده است.
برخی منابع روز شهادت امام هادی را ۳ رجب و دیگر منابع آن را ۲۵ یا ۲۶ جمادی‌الثانی نام برده‌اند. در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، سوم رجب به عنوان روز شهادت امام هادی (علیه‌السلام) ثبت شده است.
امام حسن عسکری (علیه‌السلام) در مراسم تشییع جنازه پدرش حضور داشته و مراسم تشییع را از خانه‌ای که برابر با خانه موسی بن بغا بوده، آغاز کرده است. پیش از شرکت خلیفه عباسی در مراسم تشییع، امام عسکری (علیه‌السلام) نماز جنازه پدرش را اقامه کرده است. مسعودی، تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری، از ازدحام جمعیت در مراسم تشییع جنازه امام هادی (علیه‌السلام) گزارش داده است.
آرامگاه
امام هادی (علیه‌السلام) پس از درگذشت در خانه‌ای در سامرا دفن شده است. این خانه به عنوان حرم عسکریَین شناخته می‌شود که محل دفن او و فرزندش، امام حسن عسکری (علیه‌السلام) است. اولین گنبد بر روی قبر آنها در سال ۳۲۸ق ساخته شده و از آن زمان تاکنون، این حرم به منظور مرمت و تکمیل مورد نیاز قرار گرفته است. هر سال، شیعیان از سرتاسر جهان برای زیارت این حرم به سامرا می‌آیند.
در سالهای ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶، بخش‌هایی از حرم عسکریین در سامرا، عراق، به دلیل انفجارهای تروریستی شدیداً تخریب شدند. این حوادث باعث آسیب‌های جدی به زیرساخت‌های حرم شد و نیازمندی به بازسازی فوری داشتند. در پی این حوادث، ستاد بازسازی عتبات عالیات، که یک نهاد مسئول در امور مرمت و بازسازی اماکن مذهبی در عراق است، در سال ۱۳۹۴ کار خود را با بازسازی بخش‌های تخریب‌شده از حرم عسکریین به پایان رساند.
ضریح حرم نیز در این فرآیند با حمایت و نظارت آیت‌الله سیستانی، یکی از برجسته‌ترین مقامات دینی شیعه در عراق، مجدداً بنا و مرمت شد. این تلاش‌ها به منظور حفظ و بهبود زیبایی و اهمیت این مکان مقدس برای شیعیان در سرتاسر جهان انجام شد.
دوره امامت
علی بن محمد، معروف به امام هادی، در سال ۲۲۰ق در سن هشت سالگی به امامت رسید. در آغاز، به دلیل سن کم او، برخی از شیعیان شک و تردیدی در مورد امامت او داشتند. اما این مسئله به دلیل تجربه مشابه در امامت پدرش، یعنی امام جواد، که نیز در سن کم امام شد، برای بسیاری از شیعیان قابل پذیرش بود.
شیخ مفید، مورخ و عالم بزرگ شیعه، در آثار خود اشاره کرده که پس از امام جواد، اکثریت شیعیان امامت امام هادی را قبول کردند، با استثنای گروه کوچکی که به موسی مبرقع رجوع کرده بودند. اما این گروه نیز بعد از مدتی از باورشان به موسی مبرقع منصرف شده و به امامت امام هادی پیوسته‌اند.
ابن‌شهرآشوب، مورخ بزرگ شیعه، اثبات امامت امام هادی را به تأثیرگذارترین دلیل برای اثبات امامت وی معرفی کرده است، زیرا هیچ ادعای دیگری به جز او مورد تأیید نیامده است. همچنین محمد بن یعقوب کلینی و سایر علمای شیعه، نقل از نصوص مربوط به امام هادی را به عنوان دلیل دیگری برای اثبات امامت او ذکر کرده‌اند.
به طور کلی، شیعیان با استناد به تحلیل نصوصی که از زبان امامان پیشین منتقل شده بودند، به امامت علی بن محمد یعنی امام هادی آشنا شده و اعتقاد به امامت او را تأیید کرده‌اند.
